آنچه در این پُست می‌خوانید:
طرح درس چیست؟ آموزش نوشتن طرح درس
معمولا در ابتدای شروع سال‌تحصیلی همیشه معلمان به دنبال نوشتن طرح درس هستند. طرح‌درس‌های که توسط معلمان آماده می‌شود، معمولا با نام‌های “روزانه” و “سالانه” شناخته می‌شن. قبل از اینکه درباره جزئیات این دو نوع طرح درس صحبت کنیم. بهم بگید ببینم شما آموزش‌هاتون رو به صورت مجازی در شبکه شاد انجام میدین؟ یا اصلا ترکیبی از این دو!؟
خب همانطور که در جریان هستید با همه‌گیری بیماری کرونا مدارس تعطیل و نیمه تعطیل شد. بنابراین معلمان فعالیتهای آموزشی خود را به 3 صورت زیر انجام دادند:
- تدریس حضوری
- تدریس مجازی
- ترکیبی ( حضور در مدرسه + اپلیکیشن شاد)
هر نوشته و جدولی که آماده می‌شود؛ اگرچه ممکن است یک طرح درس باشد، ولی نمی‌توان آن را یک کار استاندارد و معتبر دانست. اگر بخواهیم یک تعریف علمی ارایه دهیم:
طرح درس چیست؟
طرح درس دستورالعملی برای فعالیتهای یک معلم است که نشان می‌دهد دانش آموزان به چه چیزی نیاز دارند؛ چگونه آموزش داده خواهد شد و چگونه یادگیری مورد سنجش و ارزشیابی قرار خواهد گرفت و در دو نوع آماده می‌شود:
- طرح درس روزانه
- طرح درس سالانه
طرح درس فرایند تدریس یک موضوع یا درس را دقیق مشخص می‌کند و به معلم کمک می‌کند تدریس موثری داشته باشد.
از دید آموزش و پرورش طرح درس سندی است که نشان می‌دهد معلم همه فعالیتهای خود را مطابق استانداردها انجام می‌دهد. همانطور که می‌دانید، برخلاف آموزش‌وپرورش در سراسر دنیا، آموزش و پرورش ایران مستندسازی را خیلی ارزش می‌نهد. از این رو، افرادی که در مدرسه به نوعی مسئول هستند، آموزش و پرورش آن‌ها را ملزم می‌کند معلم‌ها را برای نوشتن طرح درس تشویق کنند.
ساختار
برای انجام این کار شما باید از یک ساختار استاندارد پیروی کنید. در زیر به بخش‌های موثر در یک lesson plan اشاره می‌کنیم.
طرح درس‌های خیلی مؤثر 6 بخش دارند:
- اهداف درس
- نیازهای مرتبط
- مواد درسی
- پروسه درس
- روش سنجش و ارزشیابی
- بازخورد درس
چون هر یک از این بخش‌ها در تجربه یادگیری دانش‌آموزان نقش مهمی ایفا می‌کنند. از این‌رو، لازم است که برای همه این‌ها در ذهنمان یک طرح داشته باشیم.
بیایید اولین بخش هر طرح درس را با هم شروع کنیم. (اهداف درس)
1- اهداف درس
منظور از اهداف درس، یعنی فهرستی از کارهایی که دانش آموز پس از اتمام کلاس، بتوانند انجام دهند. این اهداف به راحتی به شما محرز خواهند کرد که آیا مفاهیم و مهارت‌های جدید به خوبی به دانش آموزان تدریس شده است یا نه!
در ابتدا؛ بهتر است که اهداف تدریس را هدف دانش‌آموزان و کلاس قرار دهید.
یکی از استراتژی‌های هدف‌گذاری در سایت Smart آمده است. اما شما معلمان عزیز بهتر است که به اهداف ذکر شده در کتاب‌های درسی و بخشنامه‌های مرتبط با وزرات آموزش و پرورش فرایند هدف‌گذاری را انجام دهید. حتی نیاز نیست خود را به زحمت بیاندازید. درواقع آموزش و پرورش ایران برای هر کتاب، یک کتاب راهنما نیز تالیف کرده است، که به راحتی می‌توانید PDF آن را از سایت پایگاه رسمی کتاب‌های درسی دانلود کنید.
منظور ما این است که اهداف کتاب یا پایه تحصیلی با جزئیات در کتاب‌های راهنمای تدریس معلم آورده شده است. اما خب معلمانی هستند که ترجیح می‌دهند خودشان اهداف را مشخص کنند.
در لابه‌لای نوشتن طرح درس، می‌توانید این سوالات رو در ذهن خود مرور کنید.
- آیا اهداف خاص هستند؟
- آیا اهداف قابل ارزیابی هستند؟
- آیا همه دانش‌آموزان قابلیت دست‌یابی به این اهداف را دارند؟
- آیا اهداف به کلاس و دانش‌آموزان شما مرتبط است؟
- آیا اهداف با همخوانی لازم را برنامهی درسی شما دارد؟
برای هر یک از اهداف، لازم است اقدامی را در نظر بگیرید که دانش آموزان بعد از اتمام درس بتوانند انجامش دهند.
بسته به نوع موضوعی که می‌خواهید تدریس کنید و سطح دانشی که دانش‌آموزان دارند، این اهداف متفاوت خواهد بود.
برای مثال، وقتی مفهوم کاملاً جدیدی را تدریس می‌کنید. ممکن است اقداماتی مثل تعریف کردن، مشخص کردن، توضیح دادن و معین کردن را به کار بگیرید.
برای مثال در نظر بگیرید که می‌خواهید زمان حال استمراری زبان انگلیسی را تدریس کنید. زمانی که گفته می‌شود در طرح درس هدف نهایی درس باید بیان شود منظور این است که قید گردد: «دانش آموز بتواند از زمان حال استمراری برای ساخت جملات خبری، پرسشی و منفی استفاده کند.» گاها مثال نیز در اهداف بیان می‌شود. مثلاً گفته می‌شود که هدف از تدریس در این جلسه این است که دانش آموز بتواند از How are you? Where do you live? و… در مکالمه استفاده کند.
بااین‌حال، اگر درس شما دارای فعالیتهای پیشرفته‌ای باشد؛ اهداف ممکن است اقداماتی مثل، ساختن، درست کردن، استفاده کردن، انجام دادن و اندازه گرفتن خواهد بود.
برای دیدن این‌ها در متن بیایید به مثال‌هایی توجه کنیم که یک دبیر کامپیوتر در هنگام تدریس مایکروسافت ورد برای هنرآموزان خود، آن را انتخاب کند.
برای یک درس مقدمه‌ای درباره مبحث مایکروسافت ورد، اهداف می‌تواند موارد زیر باشد:
- بخش‌های مختلف نوار ابزار را تعریف کند
- روش‌های انتخاب متن را در فایل مشخص کند
- فونت‌ها و استایل‌های آن را تعریف کند
در یک کلاس سطح بالا، اهداف ممکن است موارد زیر باشد:
- یک هیدر برای سند اضافه کنید
- از تم‌های مختلف استفاده کنید
- یک حاشیه به صفحه اضافه کنید
در هنگام انتخاب اهداف برای درس، در خاطر داشته باشید که اگر اهداف خاصی را انتخاب کنید، ارزشیابی آن آسان‌تر می‌شود.
یکی از چالش‌هایی که معلمان تازه کار در تدریس دارند به هنگام سنجش و ارزیابی مطالب است که به هنگام طراحی سؤالات زمان زیادی را صرف طراحی سؤالات مناسب می‌کنند. مشخص کردن اهداف هر درس در طرح درس آن به معلم کمک می‌کند تا به هنگام ارزیابی‌های ماهانه و پایان‌ترم بتواند به راحتی سؤالات متناسب را از مباحث مناسب طراحی کند.
2- نیازهای مرتبط
منظور از نیازهای مرتبط، اسناد ملی، استانی و مدرسه هستند که به شما نشان می‌دهند چه چیزی را باید به دانش‌آموزان یاد دهید.
اگر برای مدرک تافل تدریس می‌کنید، باید درس‌هایتان را به نیازهای مرتبط با آزمون آیلتس نیز همسو کنید.
هر درسی که تدریس می‌کنید باید مطالب آن نیازها هم باشد. فهرست کردن آن‌ها در طرح درس باعث می‌شود ضمن پاسخ به آن نیازها، به اهداف نهایی کلاس هم برسید.
مهم‌تر از همه این‌ها، بسیاری مدیران و در رأس آن‌ها آموزش و پرورش، معلمان را ملزم می‌کند که به طور شفاف در طرح درس مشخص کنند که چگونه می‌خواهند استاندارد‌های دوره را در آموزش خود لحاظ کنند.
اگر آن‌ها را در طرح درس‌های خود بگنجانید، خیلی سریع می‌توانید به آن‌ها رفرنس دهید و اثبات کنید که در جریان بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های آموزشی آن‌ها هستید.
اگر به این بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های آموزشی دسترسی ندارید. از مدیر مدرسه یا سایر معلمان بخواهید که شما را راهنمایی کنند.
نوشتن طرح درس مطابق نیازهای موجود یک کار خیلی خسته‌کننده است، اما وقتی که آن را انجام دادید، تدریس محتوای درسی برای شما خیلی سازمان‌یافته خواهد بود.
3- مواد درسی
سومین بخش هر طرح درس، فهرستی است از مواد درسی که باید تدریس شود و نتایج یادگیری آن مورد سنجش قرار گیرد.
این بخش شما را آماده می‌کند که هر روز درس‌هایتان را ارائه دهید. بدون این فهرست ممکن است به طور تصادفی فراموش کنید که از چه داکیومنتی باید پرینت بگیرید.
بخش‌های مختلف مواد درسی موارد زیر است:
- جزوه‌های دانش‌آموزان
- کتاب‌های درسی
- راهنما‌های تصویری
- برگه‌ها یا کتاب کار
- کامپیوتر / تبلت
فهرست مواد آموزشی به چیزی که شما قرار است تدریس کنید؛ چگونه تدریس کنید و چگونگی اهداف آموزشی را مورد ارزیابی قرار دهید، بستگی دارد. به سبب این، بسیاری از معلمان بخش مواد آموزشی را با پروسه آموزش اقدام می‌کنند و هر دو را در یک بخش می‌نویسند.
4- پروسه‌ی آموزش
پروسه‌ی تدریس همان توضیحات جامعی است که نشان می‌دهد فرایند تدریس در کلاس چگونه اتفاق می‌افتد.
پروسه‌ی تدریس تمامی دستورالعمل‌هایی است که شما از ابتدای ورود دانش‌آموزان تا زمان شنیدن صدای زنگ تفریح انجام می‌دهید.
هوشمندانه است که در این بخش از طرح درس خودتان کاملاً دقیق باشید و به جزئیات توجه کنید. چرا که ممکن است شخص یا معلم دیگری به جای شما این نقش را بازی کند.
هنگام نوشتن پروسه‌ی تدریس، باید فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که با اهداف درس هم سو باشد.
برای انجام این کار کافیست به سؤالات زیر پاسخ دهید:
- چگونه موضوع را معرفی می‌کنید
- بهترین روش برای تدریس این اطلاعات برای دانش آموزان کدام است؟
- چگونه می‌توانید در تدریس خود، به سازوکارهای “حل مسئله problem solving ” و “تفکر انتقادی یا Critical Thinking” جامه عمل بپوشانید؟
- چگونه می‌خواهید محتوای تدریس را به زندگی واقعی تعمیم دهید؟
- آیا این موضوع نیاز به کار گروهی دارد؟
مهم‌ترین بخش طرح درس همین قسمت تدریس است. معلم باید از تمام تکنیک‌های اصلی تدریس در این قسمت استفاده کند. باید برای هر بخش از تدریس قید کرد که قرار است دانش آموزان فعالیت گروهی داشته باشند یا فردی. همچنین بهتر است مشکلات احتمالی که دانش آموزان در حین تدریس با آن‌ها مواجه خواهند شد را نیز پیش بینی کرد و برای آن‌ها راه حل نیز ذکر کرد.
از وسایل کمک آموزشی که در حین تدریس استفاده می‌شوند، مانند کتاب کمک آموزشی، صوت و فیلم و عکس نیز باید در فرآیند تدریس استفاده کرد. نکته‌ی دیگر این است که باید این وسائل کمک آموزشی در طرح درس نیز ذکر شوند.
ایده خوبی است که در مورد چگونگی تدریس موضوع توسط سایر معلمان نیز اطلاع پیدا کنیم. با صحبت با همکاران خود می‌توانید در جریان کار آن‌ها قرار بگیرید. می‌توایند به گروه‌هایی که همکارانتان حضور دارند، بپیوندید یا در سایر وبلاگ‌ها یا وب‌سایت‌ها در موردشان بخوانید.
بعد از این که یک پیش‌نویس از طرح درس خود آماده کردید، سایر معلمان و متخصصان با توجه به استراتژی‌هایشان نظر کلی خود را ارائه می‌دهند.
در آژانس کنکور؛ ما به معلمان پیشنهاد می‌کنیم که از چهار فاز استفاده کنند:
- کشف- دانش آموزان یک مفهوم را کشف می‌کنند
- یادگیری و تمرین – دانش آموزان آنچه را یاد گرفته‌اند، انجام می‌دهند
- باخورد – دانش آموزان درباره آنچه یادگرفته‌اند؛ بازخورد می‌دهند
- تقویت – دانش آموزان آنچه را که یاد گرفته‌اند به لطف سازوکار حل مسئله به کار می‌گیرند
فاز 1 – کشف کردن
در فاز مربوط به کشف کردن، شما اهداف درس را معرفی می‌کنید و درباره مفاهیم کلیدی که دانش آموزان می‌دانند، بحث می‌کنید.
این بخش از تدریس شما؛ باید یخ کلاس را بشکند و دانش آموزان بتوانند درباره مفاهیم جدید فکر کنند.
در سایر موارد، شما می‌توانید با ارائه دادن مباحث درسی مثلاً به کمک پاورپویت؛ اطلاعات را به دانش آموزان معرفی کنید و آن‌ها همزمان یادداشت برداری کنند.
به طور کلی استراتژی فاز اول، که می‌خواهید استفاده کنید، به موضوع تدریس و دانش قبلی دانش آموزان بستگی دارد.
فاز 2 – یاد بگیرید و تمرین کنید
در فاز دوم، دانش آموزان شما به طور مستقل کار خواهند کرد تا به جزئیات درس پی ببرند.
برنامه درسی خود کتاب درسی منبع اصلی شماست، دانش آموزان می‌توانند بخشی از متن را که انتخاب می‌شود بخوانند؛ یادداشت برداری کنند و کاربرگ را انجام دهند.
اگر از سیستم برنامه درسی دیجیتالی استفاده کنید؛ بهترین فرصت است که دانش آموزان از درس‌های دیجیتالی و راهنمایی‌های یادداشت شده استفاده کنند.
همچنین می‌توانید با ارائه فعالیتهای کلاسی، کار گروهی، تمرین مهارت‌ها دانش آموزان را بیشتر درباره آنچه یادگرفته‌اند مجذوب کنید.
به طور کلی، این بخش حجم بزرگی از تایم کلاس را میگیرد؛ بنابراین مطمئن شوید که هم جزئیات را در این بخش لحاظ کنید.
فاز 3 – بازخورد
در فاز سوم و بخش بازخورد، دانش آموزان بر‌می‌گردند به آنچه در درس یاد گرفته‌اند.
تصور برخی این است که هرکدام از این بخش‌های تدریس زمان زیادی را می‌برد درحالیکه تنها یک سؤال می‌تواند باعث انجام قسمت بازخورد شود و این بخش از تدریس نیز در 10 دقیقه پایان یابد. در بیشتر موارد، معلمان با طرح یک سؤال، می‌خواهند که دانش آموزان با به کارگیری تفکر انتقادی، به سؤالات در جمع پاسخ دهند و یا پاسخ آن را در مجله کلاس بنویسند.
خیلی مهمه که آن سوال‌هایی را که قرار است در فرایند تدریس بپرسید، فهرست کنید. در این صورت مطمئن می‌شوید که چیزی فراموش نمی‌شود.
فاز 4 – تقویت
در فاز تقویت، دانش آموزان آنچه را که در فعالیتهای تفکر انتقادی یاد گرفته‌اند به کار می‌بندند.
با توجه به نوع درس، تکالیفی را ارائه می‌کنید و از دانش آموزان می‌خواهید که به صورت فردی یا گروهی انجام دهند.
این قسمت از طرح درس به شما کمک می‌کند که متوجه بشید که دانش آموزان چه مقدار در یادگیری موفق بوده‌اند. معمولاً این بخش هم با بخش سنجش و ارزشیابی ترکیب می‌شود.
5- روش سنجش و ارزشیابی
سنحش و ارزشیابی به شما نشان می‌دهد که دانش آموزان مواد درسی را یادگرفته‌اند یا خیر.
متدهایی که در طرح درس شما فهرست می‌شود معمولاً از نوع ارزشیابی تکوینی یا مستمر هستند و درس به درس متفاوت خواهند بود.
برای شروع، ده‌ها نوع روش ارزشیابی تکوینی (مستمر) وجود دارد که ما در پایین به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- کویزها (آزمون‌های کوتاه)
- فعالیتهای Hands-on
- نوشتن تکالیف
- ارایه‌های گروهی
- Exit slips = سوال‌های است که معلمان در آخر کلاس مطرح می‌کنند و دانش آموزان به آن‌ها پاسخ می‌نویسند. نوعی تکلیف سریع و غیررسمی است که نشان می‌دهد دانش آموزان چگونه درس را یاد گرفته‌اند.
- نوشتن برای مجله‌های کلاسی
علاوه بر این، روش ارزشیابی شما می‌تواند یک تکلیف کلاسی یا منزل باشد که دانش آموزان قبل از شروع جلسه بعدی ارائه می‌دهند.
زمان انتخاب روش ارزشیابی بهتر است که اهداف آموزشی را هم در نظر بگیرید.
اگر هدف یادگرفتن یک مفهوم باشد، نوعی ارزشیابی در نظر بگیرید که در آن دانش آموزان بتوانند آن مفهوم را توضیح دهند.
اگر هدف درس، یادگرفتن مهارت است، آزمون یا نوعی از ارزشیابی در نظر بگیرید که دانش آموز بتواند آن مهارت را انجام دهد.
همچنین، با اینکه بسیاری از ارزشیابی‌ها نمره هم دارند، در ارزشیابی تکوینی لزومی برای نمره دادن نیست.
در کل، هدف از ارزشیابی آن است که بدانید دانش آموزان با روشی که شما تدریس کرده‌اید تا چه میزان مواد درسی را یاد گرفته‌اند و به اهداف آموزشی دست یافته‌اند.
ارزشیابی به شما کمک می‌کند که همراه با بازخورد درس؛ طرح درس را تمام کنید.
6- بازخورد درس
این قسمت از طرح درس به معلمان این امکان را می‌دهد که بعد از اتمام تدریس، بازخوردهای خود را برای بهبود آن بنویسند و این یادداشت‌ها برای آینده مؤثر خواهد بود.
با توجه به این موارد؛ درس شما اهداف آموزشی مشخص؛ طرحی برای تدریس و راهی برای سنجش و ارزشیابی دانش آموزان دارد.
اما اگر شما در این مرحله به درستی به یقین نرسید که طرح درس شما موفق بوده یا نه! به دانش آموزان سال آینده ظلم کرده‌اید.
زمان تکمیل بخش بازخورد؛ به سوالاتی از این قبیل پاسخ دهید:
- آیا بخشی از بیشتر از حد انتظار زمان برد؟
- آیا بخشی بود که دانش آموزان زیاد سؤال کردند و کمک خواستند؟
- آیا دانش آموزان بدون هیچ سؤال و مشکلی به پای درس نشستند؟
- چه جاهایی دانش آموزان به درس علاقمند شدند؟
- در چه جاهایی بیشتر یا همه دانش آموزان به اهداف آموزشی رسیدند؟
خیلی مهم است که شما آن بخش‌هایی از طرح درس را که برخلاف انتظار شما اتفاق افتاد یادداشت کنید
بعلاوه؛ کار هوشمندانه این است که ایده‌هایی را برای بهبود و متعادل کردن طرح یادداشت کنید.
در این صورت؛ شما تمام اطلاعات را برای بهبود طرح درس در یکجا خواهید داشت.
طرح درس‌ها فقط یک شروع هستند
نوشتن طرح درس یکی از گام‌های نخست برای داشتن یک برنامه تمام عیار آموزشی است.
این‌ها بیشتر به جزئیاتی اشاره می‌کنند که شما دقیقاً چه محتوایی را در چه زمانی برای دانش آموزان تدریس می‌کنید. در شغل‌تان نیز به شما یک نقشه کلی می‌دهند که بدانید در چه روزی و چه تایمی چه کار کنید.
اما تصویر کلی چیه؟
طراحی طرح درس یکی از سخت‌ترین کار برای معلمان و آموزگاران سراسر دنیاست. مشکل معلمان این است که تمرکز آن ها فقط بر درس خاصی نیست، بلکه کل کلاس نیاز به توجه و بررسی دارد.
برای این کار شما باید یک برنامه درسی بنوسید.
پس از کجا شروع کنیم؟
یاد بگیرید که چطور یک برنامه درسی بنویسید
طرح درس را با درسنامه اشتباه نگیرید!
چیزی که معلمان تازه‌کار ممکن است آن را با طرح درس اشتباه بگیرند، درسنامه است. درسنامه درحقیقت، محتوای درس است که برای مطالعه دانش آموز نوشته می‌شود. درواقع درسنامه مانند جزوه‌ی آموزشی است که به صورت مکتوب نوشته می‌شود. درسنامه برای زمانی است که می خواهید دانش آموزان بتوانند در منزل و بدون حضور شما مطالب درسی را مطالعه کرده و فرا بگیرند. انگار که درسنامه صحبت ها و راهنمایی های معلم بصورت مکتوب و جزوه باشد. البته حتما نیاز نیست که درسنامه توسط خود معلم نوشته شده باشد اما اگر اینطور باشد مناسب تر خواهد بود.
سناریو تدریس محصول یک طرح درس هست
این روزا پدیده تولید محتوا آنقدر اهمیت پیدا کرده است که در بعضی از مدارس، کل تدریس و استراتژی معلم را بلعیده است. درحالی که این اتفاق نباید این طور باشد. بلکه تولید محتوا و ساخت یک محتوای آموزشی بخشی از طرح درس معلم است.
حالا سناریو چیست؟ سناریو درواقع، نوشته‌ها و تمام نکاتی است که معلم در تولید محتوا باید رعایت کند. پس سناریو نوشتن یا خود سناریو فقط بخشی از یک تولید محتواست و تولید محتوا هم بخش کوچکی از یک طرح درس موفق است.
لینکهای مرتبط:
تولید محتوای الکترونیکی آموزشی برای دانش آموزان مدرسه و کودکان
https://www.aeseducation.com/what-is-a-lesson-plan
برچسب‌ها: دانلود طرح درس ، خرید طرح درس ، پی دی اف طرح درس ، ورد طرح درس ، ساخت طرح درس ، سفارش طرح درس ، آموزش طرح درس ، طرح درس برای ابتدایی ، طرح درس برای راهنمایی ، طرح درس برای دبیرستان ، دانلود طرح درس خوب – lesson plan
